Portolaankaarten

Portolaankaarten, realistische zeekaarten van de Middellandse- en Zwarte Zee duiken aan het eind van de dertiende eeuw op, maar kunnen niet in middeleeuws Europa gemaakt zijn. Tot nu toe werd aangenomen dat de kaarten waren gemaakt door middeleeuwse cartografen op aanwijzing van zeelieden. De oudste bekende portolaankaart verschijnt aan het einde van de dertiende eeuw ogenschijnlijk uit het niets. Eenvoudigere voorlopers ontbreken. Dat de kaarten ondanks de beperkte kennis en meetinstrumenten in de Middeleeuwen al zo nauwkeurig waren, werd als een gelukkig toeval beschouwd. Nicolai laat met zijn onderzoek echter zien dat dit zelfs met de meest optimistische aannamen onmogelijk is. Maar wat is dan wel de oorsprong van deze kaarten? Wie legde de basis voor deze kennis? Nicolai laat ook zien dat de portolaankaarten zijn gemaakt volgens de ‘Mercatorprojectie’ of een projectie die daar erg op lijkt. Een projectie is een wiskundige vertaling van het gekromde aardoppervlak naar het platte vlak. Tot nu toe zijn er geen aanwijzingen dat de benodigde kennis voor kaartprojecties al in de Middeleeuwen aanwezig was. Voor zover bekend is de Mercatorprojectie pas in 1569 door zijn naamgever geïntroduceerd. Het bijzondere aan zijn onderzoek is dat hij de portolaankaarten heeft onderzocht met inzichten en methoden uit de moderne geodesie.

Roel Nicolai verkreeg in 1978 de graad van geodetisch ingenieur aan de TU Delft. Na zijn militaire diensttijd bij de Dienst Hydrografie van de Koninklijke Marine werkte hij vier jaar bij Rijkswaterstaat, waar hij zich bezighield met hydrografie, met name plaatsbepaling op zee. In 1984 stapte hij over naar Shell en werkte de eerste drie jaar in Oman, onder andere in aantal ‘hi-tech’ geodetische projecten en in een oceanografisch project. De volgende vijf jaar werkte hij bij Shell in Londen met de nadruk op mariene plaatsbepaling voor de olie- en gasindustrie in de Noordzee. In zijn vrije tijd pakte hij de studie naar de oorsprong van de zeekaart op, hetgeen in  2014 leidde tot de toekenning van een doctoraat aan de Universiteit van Utrecht.